Dirgh Sandhi : दीर्घ संधि की परिभाषा, नियम और उदहारण – दीर्घ

दीर्घ संधि : परिभाषा, भेद और उदाहरण | Dirgh Sandhi in Hindi – इस आर्टिकल में हम दीर्घ संधि Dirgh Sandhi ), दीर्घ संधि किसे कहते हैं, दीर्घ संधि की परिभाषा, दीर्घ संधि के भेद/प्रकार और उनके प्रकारों को उदाहरण के माध्यम से पढ़ेंगे।  इस टॉपिक से सभी परीक्षाओं में प्रश्न पूछे जाते है।  हम यहां पर दीर्घ संधि ( Dirgh Sandhi ) के सभी भेदों/प्रकार के बारे में सम्पूर्ण जानकारी लेके आए है। Hindi में दीर्घ संधि (Dirgh Sandhi ) से संबंधित बहुत सारे प्रश्न प्रतियोगी परीक्षाओं और राज्य एवं केंद्र स्तरीय बोर्ड की सभी परीक्षाओं में यहां से questions पूछे जाते है। Dirgh Sandhi in hindi grammar दीर्घ संधि इन हिंदी के बारे में उदाहरणों सहित इस पोस्ट में सम्पूर्ण जानकारी दी गई है।  तो चलिए शुरू करते है –

दीर्घ संधि किसे कहते हैं | Dirgh Sandhi Kise Kahate Hain

दीर्घ संधि की परिभाषा – जब ह्रस्व या दीर्घ ‘ अ ‘ , ‘ इ ‘ , ‘ उ ‘ , ‘ ऋ ‘ के बाद समान स्वर ‘ अ ‘ , ‘ इ ‘ , ‘ उ ‘ , ‘ ऋ ‘ आता है , तो दोनों के स्थान पर दीर्घ स्वर ‘ आ ‘ , ‘ ई ‘ , ‘ ऊ ‘ , ‘ ऋ ‘ हो जाता है ;

यदि अ, आ या इ, ई या उ, ऊ में से कोई भी स्वर अपने सजातीय स्वर से जुड़े तो बनने वाला स्वर सदैव दीर्घ स्वर होगा।
इस संधि को हम ह्रस्व संधि भी कह सकते हैं।

अ + आ = आदेव + आलय= देवालय
आ + अ = आपरीक्षा + अर्थी = परीक्षार्थी
आ + आ = आ महा + आत्मा=महात्मा
इ + इ = ईअति + इव =अतीव
इ + ई = ईअधि + ईश्वर =अधीश्वर
ई + इ = ईयती + इंद्र = यतीन्द्र
ई + ई = ई नदी + ईश्वर =नदीश्वर
उ + उ = ऊगुरु + उपदेश =गुरुपदेश
उ + ऊ = ऊ साधु + ऊर्जा = साधूर्जा
ऊ + उ = ऊवधू + उक्ति =वधूक्ति
ऊ + ऊ = ऊभू + ऊष्मा =भूष्मा
दीर्घ संधि
दीर्घ संधि अ + अ = आ के उदाहरण :-
वेद + अंतवेदांत
स्व + अर्थस्वार्थ
परम + अर्थपरमार्थ
धर्म + अधर्मधर्माधर्म
सत्य + अर्थसत्यार्थ
धर्म + अर्थधर्मार्थ
अन्न + अभावअन्नाभाव
दीर्घ संधि
दीर्घ संधि अ + आ = आ के उदाहरण :-
देव + आलयदेवालय
देव + आगमनदेवागमन
नव + आगतनवागत
सत्य + आग्रहसत्याग्रह
गज + आननगजानन
हिम + आलयहिमालय
शिव + आलयशिवालय
परम + आनंदपरमानंद
धर्म + आत्माधर्मात्मा
रत्न + आकररत्नाकर
दीर्घ संधि
दीर्घ संधि आ + अ = आ के उदाहरण :-
शिक्षा + अर्थीशिक्षार्थी
विद्या + अर्थीविद्यार्थी
सीमा + अंतसीमान्त
दीक्षा + अंतदीक्षांत
यथा + अर्थयथार्थ
रेखा + अंकितरेखांकित
सेवा + अर्थसेवार्थ
दीर्घ संधि
दीर्घ संधि आ + आ = आ के उदाहरण :-
विद्या + आलयविद्यालय
महा + आनंदमहानंद
महा + आत्मामहात्मा
वार्ता + आलापवार्तालाप
कारा + आवासकारावास
दया + आनंददयानन्द
श्रद्धा + आनदश्रद्धानन्द
दया + आनंददयानन्द
दीर्घ संधि
दीर्घ संधि इ + इ = ई के उदाहरण :-
कवि + इंद्रकवीन्द्र
कपि + इंद्रकपींद्र
मुनि + इंद्रमुनीन्द्र
अति + इवअतीव
रवि + इंद्ररवींद्र
अभि + इष्टअभीष्ट
दीर्घ संधि इ + ई = ई के उदाहरण :-
हरि + ईशहरीश
गिरि + ईशगिरीश
मुनि + ईश्वरमुनीश्वर
कवि + ईशकवीश
Dirgh Dandhi
दीर्घ संधि ई + इ = ई के उदाहरण :-
शची + इंद्रशचींद्र
मही + इंद्रमहींद्र
लक्ष्मी + इच्छालक्ष्मीच्छा
पत्नी + इच्छापत्नीच्छा
नारी + इंदुनारीन्दु
गिरि + इंद्रगिरीन्द्र
Dirgh Dandhi
दीर्घ संधि ई + ई = ई के उदाहरण :-
नारी + ईश्वरनारीश्वर
रजनी + ईशरजनीश
जानकी + ईशजानकीश
नदी + ईशनदीश
सती + ईशसतीश
नारी + ईश्वरनारीश्वर
लक्ष्मी + ईशलक्ष्मीश
Dirgh Dandhi
दीर्घ संधि उ + उ = ऊ के उदाहरण :-
भानु + उदयभानूदय
गुरु + उपदेशगुरूपदेश
लघु + उत्तरलघूत्तर
सु + उक्तिसूक्ति
अनु + उदितअनूदित
Dirgh Dandhi
दीर्घ संधि उ + ऊ = ऊ के उदाहरण :-
साधु + ऊर्जासाधूर्जा
लघु + ऊर्मिलघूर्मि
धातु + ऊष्माधातूष्मा
साधु + ऊर्जासाधूर्जा
मधु + ऊष्मामाधूष्मा
सिंधु + ऊर्मिसिंधूर्मि
अम्बु + ऊर्मिअम्बूर्मी
मधु + ऊष्मामाधूष्मा
Dirgh Dandhi
दीर्घ संधि ऊ + उ = ऊ के उदाहरण :-
भू + उद्धारभूद्धार
वधू + उत्सववधूत्सव
वधू + उपकारवधूपकार
सरयू + उल्लाससरयूल्लास
Dirgh Dandhi
दीर्घ संधि ऊ + ऊ = ऊ के उदाहरण :-
सरयू + ऊर्मिसरयूर्मि
भू + ऊष्माभूष्मा
भू + ऊर्जाभूर्जा
भू + उर्ध्वभूर्ध्व
Dirgh Dandhi

दीर्घ संधि के 10 उदाहरण | Dirgh Dandhi Ke 10 Udaharan

1. विघा + अर्थी विघार्थी
2. शची + इन्द्र शचीन्द्र
3. सती + ईश सतीश
4 मुनी + इन्द्रमुनींद्र
5.अनु + उदितअनुदित
6.महि + इन्द्रमहिंद्र
7.रवि + अर्थरवींद्र
8.दीक्षा + अन्तदीक्षांत
9.परम + अर्थपरमार्थ
10.महा + आत्मामहात्मा
Dirgh Dandhi

दीर्घ संधि के 20 उदाहरण | Dirgh Dandhi Ke 20 Udaharan

✦ साहस + पुरुष = साहसपुरुष
✦ वीर + योद्धा = वीरयोद्धा
✦ धर्म + युद्ध = धर्मयुद्ध
✦ विजय + स्तंभ = विजयस्तंभ
✦ समाज + सेवी = समाजसेवी
✦ वैद्य + मन्त्री = वैद्यमन्त्री
✦ सामरिक + शक्ति = सामरिकशक्ति
✦ संस्कृत + भाषा = संस्कृतभाषा
विद्या + बाल = विद्यालय
✦ धर्म + संस्थापना = धर्मसंस्थापना
✦ अच्छा + कर्म = अच्छाकर्म
✦ गुरु + नानक = गुरुनानक
✦ राम + लक्ष्मण = रामलक्ष्मण
✦ सूरज + उगना = सूरजुगना
✦ पूर्ण + चन्द्र = पूर्णचन्द्र
✦ दिल + लगाना = दिललगाना
✦ नया + साल = नयासाल
✦ वीर + रस = वीररस
✦ माता + पिता = मातापिता
✦ पशु + पक्षी = पशुपक्षी

दीर्घ संधि के 50 उदाहरण Hindi में

  1. लक्ष्मी + जी = लक्ष्मीजी
  2. पाठ + गृह = पाठगृह
  3. गौ + आर्य = गौर्य
  4. सूरज + अस्त = सूर्यास्त
  5. नगर + उपनगर = नगरुपनगर
  6. विद्या + अभ्यास = विद्याभ्यास
  7. शिक्षा + विभाग = शिक्षाविभाग
  8. सुख + शान्ति = सुखशान्ति
  9. नव + वर्ष = नववर्ष
  10. मन + चाह = मनचाह
  11. अद्वैत + वेदान्त = अद्वैतवेदान्त
  12. प्रकाश + चिन्ह = प्रकाशचिन्ह
  13. भारत + गणराज्य = भारतगणराज्य
  14. प्रेम + कहानी = प्रेमकहानी
  15. शान्ति + आंदोलन = शांतिआंदोलन
  16. विजय + दिवस = विजयदिवस
  17. धन + लाभ = धनलाभ
  18. विद्या + शाला = विद्यालय
  19. त + अनुसार = मतानुसार
  20. सुख + अर्थ = सुखार्थ
  21. देव + आलय = देवालय
  22. सीमा + अंत = सीमांत
  23. विद्या + अर्थी = विद्यार्थी
  24. विद्या + आलय = विद्यालय
  25. दया + आनंद = दयानन्द
  26. युग + अंतर = युगांतर
  27. दिव्य + अस्त्र = दिव्यास्त्र
  28. हस्त + अंतरण = हस्तांतरण
  29. राष्ट्र + अध्यक्ष = राष्ट्राध्यक्ष
  30. आग्नेय + अस्त्र = आग्नेयास्त्र
  31. दिवस + अंत = दिवसांत
  32. उदय + अचल = उदयाचल
  33. अस्त + अचल = अस्ताचल
  34. लोहित + अंग = लोहितांग (मंगल ग्रह)
  35. उप + अध्याय (अधि + आय) = उपाध्याय
  36. ध्वंस + अवशेष = ध्वंसावशेष
  37. नयन + अभिराम = नयनाभिराम
  38. कटु + उक्ति = कटूक्ति
  39. सु + उक्ति = सूक्ति
  40. लघु + उत्तम = लघूत्तम
  41. गुरु + उपदेश = गुरूपदेश
  42. सिंधु + ऊर्मि = सिंधूमि
  43. लघु + ऊर्मि = लघूर्मि
  44. वधू + उक्ति = वधूक्ति
  45. प्राप्ति + इच्छा = प्राप्तीच्छा
  46. अति + इंद्रिय = अतींद्रिय
  47. प्रति + इत = प्रतीत
  48. गिरि + इंद्र = गिरींद्र
  49. रवि + इंद्र = रवींद्र
  50. मणि + इंद्र = मणींद्र

दोस्तो हमने इस आर्टिकल में Dirgh Sandhi in Hindi के साथ – साथ Dirgh Sandhi kise kahate hain, Dirgh Sandhi ki Paribhasha, के बारे में पढ़ा। हमे उम्मीद है आपको यह जानकारी पसंद आई होगी। आपको यहां Hindi Grammar के सभी टॉपिक उपलब्ध करवाए गए। जिनको पढ़कर आप हिंदी में अच्छी पकड़ बना सकते है।

Similar Posts

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *